Publicaties

Wanita Berani!
Indonesische vrouwen tegen Nederlands kolonialisme

Deel dit artikel

Er zijn veel dingen die je naar beneden kunnen halen. Maar het enige dat je echt naar beneden kan halen, is je eigen houding.

— R.A. Kartini

Historisch perspectief van een gedeelde geschiedenis

Wat weten we over onze koloniale geschiedenis en wat weten we over de bevolking die gekoloniseerd werd? Was er verzet tegen het koloniaal gezag en wie verzetten zich? Wie kent Laksamana Malahayati, de eerste vrouwelijke admiraal ter wereld die met haar Inong Ballee-leger, een vrouwenleger bestaande uit weduwen, het Sultanaat van Atjeh tegen Nederlandse aanvallen verdedigde? Wie kent Nyi Ageng Serang die op 73-jarige leeftijd in 1825 aan het begin van de Java oorlog een strijdmacht aanvoert om Pangeran Diponegoro te helpen tegen het Nederlands bestuur? En bij wie is Ida I Dewa Agung bekend? De enige onder wiens leiding een Nederlandse aanval op Bali werd gestopt.

Hoe komt het dat we zo weinig weten over de mannen en vrouwen die een grote rol hebben gespeeld in dat land dat zo lang tot het Nederlands overzeese rijk gerekend werd? Hoe werd de geschiedenis beschreven in onze geschiedenisboekjes op school? Vanuit welk perspectief hebben wij onze kennis opgedaan? De koloniale helden die hier worden geëerd met straatnamen, standbeelden, tunnels, films en verhalen in schoolboeken, waren in feite rovers en moordenaars die een regering vertegenwoordigden die onrechtmatig een ander land bezetten, hun natuurlijke hulpbronnen plunderden en de overheerser voorzag van een enorm arbeidspotentieel.

De verovering van de eilanden in de Indonesische archipel gebeurde niet allemaal gelijktijdig. Tijdens de drieënhalve eeuw van kolonisatie is op verschillende eilanden veel verzet geweest tegen het koloniaal bewind. Nu weten we dat we over die tijd een onvolledig beeld hebben omdat alleen de Nederlandse kant werd belicht en niet de geschiedenis vanuit het leven van de autochtone bewoners in de archipel.

In de eeuwen dat Nederland Indonesië koloniseert telt journalist en onderzoeker Piet Hagen in zijn boek ‘Koloniale oorlogen in Indonesië. Vijf eeuwen verzet tegen vreemde overheersing’ meer dan 500 militaire acties, expedities en oorlogen, zowel te land als ter zee. Dat Nederland die oorlogen uiteindelijk won, kwam omdat ze moderne wapens had. Ook hadden de meeste volken niet verwacht dat onbekenden hun eiland met zoveel geweld zouden willen veroveren en hun cultuur wilden vernietigen. Dat Nederland autochtone soldaten wist te werven voor zijn koloniale leger, het KNIL, en hen wist in te zetten bij de onderdrukking van broedervolken in de archipel was een enorme steun in de rug bij de koloniale expansie en bij de bescherming van het koloniaal systeem. Nederland had als agressor een breed arsenaal aan middelen tegen het verzet van de bevolking. Naast strafexpedities, het platbranden van dorpen en steden, roof, moord, verkrachting, gedwongen arbeid, dood en verbanning behoorde ook het vernietigen van belangrijke gebouwen tot het arsenaal. Niet alleen politieke macht werd afgenomen maar ook bezittingen en voorwerpen waaraan symbolische macht en sociale identiteit werd ontleend. Een van de vele voorbeelden is de vernietiging van het Paleis van het Palembang Darussalam Sultanaat. De Nederlandse regeringscommissaris Van Siven Hoven wilde met de vernietiging van dit belangrijke gebouw voor de bevolking tevens de kennis over hun wortels vernietigen. 

Toeristen die in Bali landen voor een zonnige vakantie, komen aan op vliegveld I Gusti Ngurah Rai, vernoemd naar de Luitenant kolonel van de Indonesische strijdkrachten op Bali die in 1946 – als Nederland net zelf de Tweede Wereldoorlog achter de rug heeft – tegen het Nederlandse leger vecht om de net verkregen onafhankelijkheid van hun eiland te handhaven. Ook op Bali was het verzet tegen het kolonialisme sterk. Honderd jaar, van 1846 tot 1946, bundelen mannen en vrouwen hun krachten om hun vaderland te verdedigen tegen de dreiging van degenen die de waardigheid en de eer van hun samenleving met voeten treden. Maar als ze tijdens de aanvallen zien dat hun verzet niet opgewassen is tegen de Nederlanders die bewapend zijn met geweren, kanonnen en zelfs gepantserde tanks terwijl de koninklijke soldaten van Bali hun mensen alleen met krissen, speren en scherpe bamboes konden bewapenen, besluiten zij tot Puputan, oorlog tot de dood, als vorm van verzet. De Balinezen offeren hun leven en lichaam op tot de laatste druppel bloed. Het was in feite een massamoord tegen ongewapende burgers die hun eiland verdedigen. In de laatste slag met Nederland, op 20 november 1946, sterft Ngurah Rai samen met 95 medestrijders bij de plaats Marga in Tambanan in gevecht tegen het Nederlandse leger dat met luchtsteun wordt bijgestaan. 

Om de agressieve veroveringen tijdens de kolonisatie in de archipel te legitimeren werd er door het koloniaal gezag een structuur opgebouwd van leugens. Leugens over de gekoloniseerden die in primitieve werelden zouden leven terwijl het in werkelijkheid ging om volken met eeuwenoude culturen, tradities en beschavingen. Volken met wijdvertakte netwerken en een grote diversiteit aan handelspartners. Door hebzucht en het streven naar een monopolie positie kwam het Nederland goed uit deze volken ongeciviliseerd te noemen en zelf de status van superieure Europeaan aan te nemen.

Om de grote en rijke kolonie die voor zoveel Nederlandse welvaart zorgde goed te beheersen werd een nietsontziende koloniale machtsstructuur opgebouwd, een eigen functionele hiërarchie gebaseerd op Apartheid.

De nieuwe structuur werd voorzien van een eigen terminologie waarbij de kolonisator de naam inlander introduceerde voor de autochtone bevolking die tijdens de kolonisatie onder aan de ladder stond en rechteloos werd in eigen land. 

Zo werden de inwoners in drie verschillende bevolkingsgroepen ingedeeld, Europeanen waaronder de Indo-Europeanen, Inlanders en Vreemde Oosterlingen. Vreemde Oosterlingen, dat waren Chinezen en andere niet-christelijke bevolkingsgroepen die onder meer streefden naar het opheffen van het passen- en wijkenstelsel. 

De juridische status van de groep waartoe je gerekend werd was gekoppeld aan de maatschappelijke status die je had. Inlanders hadden nauwelijks rechten en minder of geen toegang tot voorzieningen voor Europeanen en meer en andere plichten dan Europeanen. 

De film ‘Aarde der Mensen’, ‘The Earth of Mankind’, ‘Bumi Manusia’, 2019, van regisseur Hanung Bramantyo is een sprekend voorbeeld van het leven in de kolonie Nederlands-Indië. Hij vertelt het verhaal van de Javaanse Minke en de Indische Annelies Mellema en laat het onrecht in het leven zien van de Indonesische bevolking tijdens de Nederlandse kolonisatie. De film is gebaseerd op het eerste boek uit de tetralogie van vier historische romans van de Indonesische schrijver Pramoedya Ananata Toer.

In de periode van verzet tegen drieënhalve eeuw Nederlands kolonialisme spelen Indonesische vrouwen een belangrijke rol. Deze beknopte publicatie bestaat uit 30 korte portretten van vrouwelijke strijders uit Java, Bali, Sulawesi, Sumatra en de Molukken die in verschillende perioden opstonden tegen het koloniaal gezag. Hun geschiedenis is bekend in hun vaderland Indonesië. De meesten hebben, vaak postuum, een eerbetoon als Nationale Held van Indonesië gekregen. Met het verhaal over hun verzet krijgen deze vrouwen nu ook in Nederland een gezicht en hopen we bij te dragen om het diffuse en onvolledige beeld van onze koloniale geschiedenis helder op het netvlies te krijgen. 

Daarom staan we dit jaar op Internationale Vrouwendag stil bij deze vrouwen waar we een geschiedenis mee delen. Vrouwen die misschien onze vriendinnen hadden kunnen zijn, vrouwen die we in deze tijd wellicht gesteund hadden omdat ons moreel besef dichter bij hen ligt dan bij het koloniaal systeem dat ontworpen werd door het koninkrijk waarin wij leven.

Na eeuwen verzwegen geschiedenis is er op Internationale Vrouwendag 2022 aandacht voor het verzet van vrouwen in Indonesië die gestreden hebben tegen de Nederlandse koloniale overheersing. 

Deze korte portrettenreeks is een groeidocument. Omdat in Nederland nauwelijks informatie is over de rol van vrouwen en het vrouwenverzet in het koloniale Nederlands-Indië, zoeken we voorbeelden bij de bron. Over een aantal vrouwen in deze portretserie zijn boeken en artikelen geschreven. Over sommigen zijn speelfilms gemaakt, over sommigen korte animatiefilms. De literatuur- en filminformatie is te vinden onder de portretten. Bijna alle vrouwen zijn opgenomen in een overzicht van Nationale Helden (Pahlawan Nasional) van Indonesië.

Geïnteresseerden wijzen we ook op het Instagram account Verzwegen geschiedenis.

Deze korte portrettenreeks is een groeidocument. Omdat in Nederland nauwelijks informatie is over de rol van vrouwen en het vrouwenverzet in het koloniale Nederlands-Indië, zoeken we voorbeelden bij de bron. Over een aantal vrouwen in deze portretserie zijn boeken en artikelen geschreven. Over sommigen zijn speelfilms gemaakt, over sommigen korte animatiefilms. De literatuur- en filminformatie is te vinden onder de portretten. Bijna alle vrouwen zijn opgenomen in een overzicht van Nationale Helden (Pahlawan Nasional) van Indonesië.

Geïnteresseerden wijzen we ook op het Instagram account Verzwegen geschiedenis.

De website Wanita Berani is een productie van Stichting Cerita Fakta / Met dank aan: Monique Doppert en Riekje de Haan / Ontwerp website: De Kreeft | Grafische Producties / Dit project is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de Haella Stichting en een particuliere donatie.

De website Wanita Berani is een productie van Stichting Cerita Fakta / Met dank aan: Monique Doppert en Riekje de Haan / Ontwerp website: De Kreeft | Grafische Producties / Dit project is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de Haella Stichting en een particuliere donatie.

U kunt een reactie op deze website sturen naar info@ceritafakta.nl

U kunt een reactie op deze website sturen naar info@ceritafakta.nl

Er zijn veel dingen die je naar beneden kunnen halen.
Maar het enige dat je echt naar beneden kan halen, is je eigen houding.

— R.A. Kartini

Klik op beeld of tekst voor de portretten

Nederlandse Slavernij in Indonesië
Ongekend verzet
tegen het fascisme tijdens WOII (2022)

Dit vind je misschien ook interessant

Menu